Người đàn bà giắt Lâm đi qua một cái sân cỏ khá rộng. Mùa đông hãy còn để dấu vết trên lối đi. Cỏ ẩm ướt và cành khô còn ngang dọc, thỉnh thoảng người đàn bà lại giẫm bừa lên, tiếng cành gẫy dòn tan dưới đôi giầy da cao cổ, cả hai dừng lại trước một chuồng ngựa trống. Người đàn bà khẽ nghiêng đầu, cong môi huýt nhẹ một tiếng sáo. Lâm nghe thấy tiếng vó ngựa gõ trên mặt đất, rồi không biết từ đâu một con ngựa lừng lững hiện ra. Trước mặt Lâm là một con ngựa ô đẹp tuyệt vời. Lông nó ngắn ôm sát vào thân hình lực lưỡng, chiếc bờm dựng thẳng , bụng thon, mông cong, bốn chân đẹp như bốn thân cây giang trồng vững chãi trên mặt đất. Hai con mắt dài thuôn hình lá, đen bóng ướt rượt, đuôi nó rất dầy và dài gần chấm đất. Nó tiến đến sát bên chủ.
Người đàn bà đặt bàn tay lên mình ngựa, bàn tay với những sợi gân và mầu da sẫm nắng gió. Bà vỗ vỗ lên lưng nó, nói:
- Thưa ông, vâng chính nó đây. Tên nó là Black Sand, Jr. Nó là con ngựa quý nhất của thành phố này, không thể tìm đâu được một con thứ hai nào nữa. Cha của nó là Black Sand, Sr. đã chết ở tuổi già. Chúng tôi chỉ có nó là con ngựa giống duy nhất. Người ở đây cũng định gây lại cái giống này. Nhưng xem chừng không phải dễ.
- Tại sao vậy ? Lâm tò mò hỏi.
Người đàn bà ngập ngừng một giây.
- Vì chính tôi không muốn cho mượn giống.
Cả hai cùng im lặng. Hình như chung quanh đây các tiếng động đều im lặng. Bãi đất rộng, hoang vắng như không được dùng đến lâu ngày, hàng rào chung quanh bãi xiêu vẹo, đứng không vững như người lớn tuổi. Cây cỏ trong vườn không mọc thứ tự, thỉnh thoảng lại có một đống cỏ khô phơi mục dưới thời tiết của mùa đông vừa đi qua, chiếc chuồng ngựa có đến mười gian, chỉ còn một con duy nhất. Thế mà bây giờ chủ nhân nó sắp giao vào tay Lâm. Người đàn bà như đọc được trong mắt Lâm những điều chàng đang nghĩ. Bà dắt ngựa vào lại trong chuồng, cho một ít thức ăn vào máng, đóng cửa chuồng lại, rồi mời khách lên nhà.
Chị khóa khóa cửa lại cẩn thận rồi mới sửa soạn cho con đi ngủ. Ba mẹ con nằm chung một giường. Nhà không có máy truyền hình nên chuyện đi ngủ sớm cũng không khó lắm. Sáng mai chị phải dậy thật sớm, đem hai đứa nhỏ đi gửi, người giữ trẻ sẽ đem hai con nàng đến trường lúc chín giờ, và sẽ đón chúng ở trường về. Chị sẽ đón con khi ở hãng ra lúc năm giờ chiều.
Đời sống của bà mẹ độc thân không phải dễ. Hoàn cảnh của mẹ con chị còn khó khăn hơn. Trong ba năm nay chị phải đem con đi vào núi ở, họ chạy trốn người đàn ông làm chủ gia đình. Lúc mới đem con vào núi chị không biết làm gì ngoài việc đi chăn ngựa thuê. Chị học được một đời sống khác, ngoài đời sống của loài người. Chị thuộc tính nết của từng con ngựa trong đàn ngựa chín con người chủ trại giao cho chị. Mỗi con cũng có một cá tính riêng. Có con điềm đạm chậm chạp như một nhà hiền triết, có con lúc nào cũng muốn lồng lên với đời sống, có con không hiền không dữ nhưng chỉ muốn đứng một mình, có con thì phải làm cho nó nổi giận nó mới chịu ganh đua. Tất cả những điều này thì có khác gì loài người lắm đâu. Chỉ có một điều duy nhất là chị thấy ngựa thuộc giống nào cũng giống nhau ở một điểm chung thủy với chủ và nhớ chuồng của nó. Chị đã chứng kiến một con bạch mã thật đẹp còn đang sung sức, thế mà nó chết trong vòng mười ngày, sau khi người chủ già của nó qua đời. Nó nhịn đói cho đến chết. Chị cũng đã khóc biết bao nhiêu nước mắt khi nhìn nó lả dần trong tay chị.
Rồi ở một trang trại khác, có con ngựa đã bán đi thật xa vẫn tìm đường về. Cứ thế hai, ba lần. Cuối cùng người chủ phải trả tiền lại cho người mua. Chị nhớ cứ mỗi lần nó bị bán đi chị lại hồi hộp, mong ngóng từng ngày. Lần đầu thật bất ngờ sau hai hôm bán nó. Buổi sáng chị còn nằm trên giường, chị nghe một tiếng hí nhẹ trước hiên nhà, rồi tiếng móng quen thuộc gõ gõ trên mặt đất. Chị biết ngay là nó. Lần thứ hai, người chủ lại bán nó đi (vì giá nó cao). Nó lại tìm về vào lúc mặt trời vừa lặn, lúc chị đang cho những con khác vào chuồng, nó lặng lẽ nối đuôi theo vào. Và lần thứ ba, khi trở về, nó không tìm đến chị nữa, nó tìm đến ông chủ của nó ngay ngoài cánh đồng cỏ. Nó đến sát bên ông, cọ chiếc mõm còn lấm tấm những giọt mồ hôi vào tay ông. Nó chính là con Black Sand, Sr.
Từ đó, ngoài hai đứa con, chị gắn bó đời mình vào những con ngựa. Nhiều đêm chị trăn trở suy nghĩ giữa người chồng của chị và những con ngựa. Chị và hai đứa con đã phải sống ẩn vào giữa những dẫy núi, giữa những đàn ngựa, đi thật xa phố thị văn minh, để tránh một người chồng mang trên lưng hai ba chứng chỉ cao học và bệnh nghiện rượu. Đang là một người có công việc làm của những nhà khoa bảng, anh trở thành thất nghiệp vì bệnh nghiền rượu. Hai đứa bé nhiều lần nhìn thấy cha đập phá nhà cửa trong cơn say, chúng trở thành những đứa trẻ mang bệnh sợ hãi. Và chị lúc nào cũng sống trong trạng thái căng thẳng. Cái đáng thương nhất là anh rất yêu vợ con. Khi không có rượu thì anh đi tìm họ bất cứ họ trốn ở đâu, và anh không chịu ly dị. Anh chỉ như con ngựa nhớ về tầu và chủ cũ khi tỉnh rượu lúc tàn canh. Con ngựa hơn anh ở chỗ nó không biết uống rượu, nên khi quay về nó vẫn được thương yêu. Chị ứa nước mắt đêm đêm, ước ao anh biến thành con ngựa.
Để trốn tránh người chồng, chị đã đi làm ở những trang trại khác nhau trong miền núi. Và cuối cùng thì chính chị cũng được làm chủ một con ngựa. Chị đem hai con và Black Sand về ngôi làng French Town ở Missoula sống. Chị tìm được một việc làm cho xưởng làm giấy với đồng lương rất thấp. Người chú ruột độc thân của chị ở Trout Creek hàng tháng phải bù đắp cho mẹ con chị bằng tiền dậy học của ông.
Công việc của chị là những buổi sáng thật sớm. Khi gỗ được đóng bè trôi về trên sông Blackfoot, lúc rẽ vào khúc quành của hãng giấy thì chị sẽ theo những người thợ vớt gỗ lên bờ, kiểm tra số gỗ. Vào mùa đông thì chị hoàn toàn sống vào đồng lương chăn ngựa, vì lúc đó gỗ không về. Gỗ đã được dự trữ trong suốt mùa hè. Mỗi lần nhận việc cho một chủ trại ngựa mới, chị cũng xin được đem con Black Sand đến trại ở cùng với mẹ con chị. Bất cứ ông chủ ngựa nào nhìn thấy nó cũng không nỡ từ chối. Ngoài cái khỏe mạnh của một con ngựa núi, ngựa giống, nó còn hội đủ điều kiện của một con ngựa đẹp. Trông nó như một người đàn ông nghệ sĩ , hào phóng và đa tình (biết uống rượu nhưng không nghiện). Hai đứa con của chị thì coi nó như một người bạn thân, ở trường về chúng quanh quẩn suốt ngày với nó, chỉ tiếc con Black Sand không có cái vốn chữ nghĩa nào để dậy các con chị làm bài vở ở trường thay cha chúng.
Khi chị nói đem con đến làm ở một trang trại khác thì ông Tom, người chủ trại nơi chị đã ở được sáu tháng nay, ngỏ lời cầu hôn với chị. Ông cầm hai bàn tay thô nhám của chị nói:
- Một trong những lý do tôi muốn lấy em, là cả em và con Black Sand đều khó tìm thấy ở đâu vào thời buổi này. Cả hai điều hoang dã, hiếm và quý. Chuyện em cứ phải đem con trốn vào những dẫy núi để tránh xa người chồng nghiện ngập và chuyện con Black Sand ba lần bán đi vẫn tìm đường về làm cho tôi cảm động.
Ngừng một lát, ông nói tiếp:
- Tôi hy vọng cái đời sống giản dị chỉ có săn bắn, câu cá và chăn ngựa của tôi sẽ giúp em ở mãi nơi này. Em sẽ không phải dời đổi nữa. Người chồng khoa bảng của em, biết em lấy một anh chăn ngựa thì chắc sẽ không làm khó dễ gì.
Mà thật, khi biết chị lấy Tom, người chồng cũ không còn tìm kiếm nữa, anh ta đã nhắn với người chú của chị là anh bằng lòng ký giấy ly dị, để cho chị có một đời ở yên trong núi. Từ đó chị không đi làm cho hãng giấy nữa. Chị giúp người chồng mới trong việc chăn ngựa, săn bắn và câu cá. Họ có một đàn ngựa muời hai con, một chiếc thuyền máy và một xe vận tải nhẹ. Mùa hè, mùa săn thì họ mang thuyền, mang súng đi câu, đi săn. Cá, thịt nai, thịt hoẵng và gà rừng chị bán cho những gia đình lân cận và những trại ngựa khác ở xa. Ông Tôm rất giỏi trong việc gây giống ngựa, nên họ kiếm đủ sống. Đặc biệt là con Black Sand ông chỉ cho đi giống một lần. Ông bảo:
- Nó nguyên thủy là ngựa hoang, mà lại là con ngựa quý tôi không muốn có nhiều phó bản.
Chị sống êm đềm, bình thản với người chồng mới và bầy ngựa. Hai đứa bé được gửi lên tỉnh học, cuối tuần mới về nhà. Thỉnh thoảng chúng được cha đón về bên nội cho được tiếp thụ đời sống văn minh của những đô thị lớn. Chị đã quên hết những đoạn thơ óng ả mà thuở mới yêu nhau người chồng trí thức đọc cho chị nghe, chị quên cái cảm giác êm ái khi đặt tay vào một vạt áo lụa, những buổi tối ăn mặc diêm dúa đi nghe hòa nhạc của cái xã hội trung lưu. Chị không tiếc rẻ. Tất cả những cái phù phiếm đó đã bốc theo men rượu tan đi lâu lắm rồi.
Bây giờ hạnh phúc của chị là một khoang thuyền nhỏ với những vẩy bạc lấp lánh của cá, một thùng xe với hai con nai và dăm con gà rừng, hay hạnh phúc là được nhịn đói nguyên ngày, ngồi ở trong chuồng ngựa để chờ đỡ một chú ngựa con sắp chào đời. Chị thoải mái với cái quần jeans bạc phếch đã nhiều năm nay và quen với mùi mồ hôi có pha mùi ngựa, mùi cỏ của cả hai vợ chồng.
Chị ở với ông Tom được bẩy năm. Ông mất vì một cơn cảm lạnh sau khi đi săn về. Chị cứ ân hận mãi là hôm đó không cùng đi săn với chồng. Chị sẽ không cho ông ngồi nán lại trong mưa. Ông Tom là một người thợ săn rất kiên nhẫn. Khi biết đích xác là con mồi sẽ đi vào khu đó, ông có thể ngồi đợi nguyên ngày, bất chấp mưa lạnh. Ông mất được ba măm, chị biết là sức một mình không thể nào làm hết được công việc của ông. Chị bán thuyền, bán xe và bán dần dần những con ngựa. Mỗi một thứ bán đi mang theo nó một mảnh linh hồn của chị, nhất là những con ngựa. Chúng đã chẩy nước mắt chia tay với chị, chị đứng nhìn theo những cái đầu ngựa ngoái nhìn chuồng cũ mà hai chân mình muốn khuỵu xuống.
Bây giờ đến phiên con Black Sand, Jr. Chị đã phỏng vấn năm người đến mua ngựa. Chị muốn nó được vào tay người chủ nào biết thương yêu nó, và cũng biết yêu đời sống hoang dã như nó. Nó là nòi giống của một loại ngựa hoang quý, nó phải được sống ở gần núi. Người ta không thể mua nó về rồi huấn luyện nó thành con ngựa ở trường đua như những con ngựa khác. Mặc dầu chị biết nó là một con ngựa rất thông minh, nó có thể học phóng rất nhanh. Nhưng thật là tội nghiệp, nếu một con ngựa núi hoang mà bị phóng giữa tiếng reo hò và những đồng bạc tung ra.
Lâm đón ly nước trà ở bàn tay bà chủ con Black Sand, Jr. Anh nhấp một ngụm, vị trà rất lạ. Anh không hỏi nhưng đoán là trà trồng ở miền núi. Bà chủ nhà rất tinh ý, nhìn khách nói:
- Vâng, trà hái ở trên núi. Còn sót lại sau những lần chúng tôi đi săn.
Bà ngừng một lúc đợi cho Lâm uống hết tách trà:
- Thưa ông, đó là tất cả những điều ông muốn biết về con ngựa này. Chuyện của nó là chính chuyện của tôi. Chúng tôi là những phần tử nhỏ nhoi còn sót lại và không có phó bản. Cả hai chúng tôi đều cần đến một người chủ biết yêu thương và chấp nhận cái hoang dã của mình. Xin ông đừng bắt nó sống xa núi, đừng buộc nó vào một sợi cương. Đó là tất cả những gì tôi đòi hỏi cho nó ở một người chủ mới.
1990
French Town near by Missoula.
Blackfoot river in Missoula
Missoula & Trout Creek ( Montana)
