Bài TÔI LÀ AI của Trần Mộng Tú đã in
trong Mưa Sài Gòn Mưa Seattle- nxb Văn Mới- 2006 (trang 139) xuất hiện
trên hai đường Link dưới đây với TÊN TÁC GIẢ MỚI (!)
“Tôi là ai mà yêu quá
đời này”
(Trịnh Công Sơn)
Có phải nếu mình ở một
nơi nào trên dưới ba mươi năm thì mình là người thuộc địa phương đó, đúng
không? Đã biết bao nhiêu lần tôi đặt ra câu hỏi đó sau một ngày nhìn vào lịch
thấy con số ghi năm đã bước vào năm thứ ba mươi của một người tị nạn. Bây giờ
có ai mới quen gặp tôi, hỏi: Bà ở đâu đến vậy? Thì chắc tôi sẽ trả lời rất tự
nhiên là “Tôi ở Seattle”, hay khi đang đi du lịch thì sẽ trả lời “Tôi từ Mỹ
đến”. Tôi sẽ không trả lời là tôi ở Việt Nam đến nữa, chỉ trừ khi người ta hỏi
bà là người nước nào? Thì lúc đó tôi chắc chắn nói “Tôi là người Việt Nam”. Để
cho họ không nhầm với người Trung Hoa, người Nhật, hay người Phi.
Đúng, tôi ở Mỹ trên dưới
ba mươi năm rồi, tôi là một người Mỹ. Bây giờ thử xem lại con người Mỹ của tôi.
Trước tiên mặt mũi, chân tay tôi chẳng có gì thay đổi cả. Vẫn khuôn mặt cấu
trúc ít góc cạnh của người Á Đông, cái mũi khiêm tốn, tóc sợi to và đen, khi có
tóc bạc thì nhìn thấy ngay, muốn giấu thì phải nhuộm. Đối với người Á Đông thì
tôi được gọi là người có nước da trắng, nhưng mầu trắng này thực ra là mầu ngà,
và đứng cạnh một ông Tây, bà Mỹ nào thì nó vẫn cho cái căn cước da vàng rất rõ
rệt. Khi tôi nói tiếng Anh thì cách phát âm có vấn đề, nếu nói nhanh quá thì sẽ
vấp phải lỗi nói tiếng Anh theo cách dịch tiếng Việt trong đầu. Như thế bị chê
là nói tiếng Anh bể (Broken English). Về cách phục sức, nhà ở, xe cộ… bên ngoài
tôi có thể không kém một người Mỹ chính gốc. Nhưng khi bước vào nhà tôi thì
hoàn toàn khác: Từ những bức tranh treo ở phòng khách, bát đũa bầy ở bàn ăn,
chai nước mắm, hũ dưa cải trong bếp và nhất là sách, báo tiếng Việt ở khắp nơi
trong nhà, thì chắc ai cũng sẽ nhận ra ngay đó là một gia đình Việt Nam. Như
thế thì tôi là người Seattle hay người Hà Nội, người Mỹ hay người Việt? Tôi ở
đất này đến ba mươi năm rồi cơ mà.
Người ở Lạng Sơn, Thanh
Hóa ra Hà Nội ở trên dưới ba mươi năm thì tự nhận mình là người Hà Nội; người ở
Hải Phòng; người ở Hải Dương vào Sài Gòn lập nghiệp từ năm 75, 76 tự nhận mình
là người trong Nam.
Tôi ở Mỹ tìm về Việt Nam
không ai chịu nhận tôi là người Việt nữa, dù tôi có yêu quê hương đến quặn thắt
cả ruột gan. Có khi gặp lại họ hàng thăm viếng, hỏi han, nước mắt khôn cầm, thế
mà thỉnh thoảng họ vẫn nói rất tự nhiên: Chị đâu có phải là người Việt nữa. Bây
giờ chị là người Mỹ rồi, hay: Chắc cái này không hạp với chị, cái kia chị không
ăn được, cái nọ chị không biết đâu. Những lúc đó tôi chẳng biết mình phải phản
ứng thế nào cho đúng. Cứ cãi tôi vẫn Việt, hay nhận đúng rồi, tôi là Mỹ? Không,
cả hai cùng sai cả. Những khi cần quyên tiền đóng góp vào việc công ích nào ở
Việt Nam thì ai ai cũng nhắc lại cho tôi đến ngàn lần tôi là một người Việt Nam
chính gốc. Tôi phải có bổn phận và tình thương với đất nước, đồng bào. Tình
thương thì nhất định lúc nào tôi cũng đầy ắp trong ngực rồi, tôi chẳng cần ai
nhắc nữa, nhưng bổn phận thì cho tôi nghĩ lại. Tôi đã đóng góp bổn phận của tôi
cho đất nước đó rồi. Một mối tình chết tức tưởi trong chiến tranh hơn ba mươi
năm về trước – xương thịt của người tôi yêu nằm trong lòng đất, rồi lại phải
đào lên, đốt thành tro than, bị đuổi mộ như đuổi nhà – đã trả bổn phận đó thay
tôi rồi. Chừng đó chưa đủ hay sao? Bây giờ tôi phải có bổn phận đóng thuế hàng
năm ở đất nước tôi đang sống để phụ với chính phủ sửa đường, xây trường học và
nuôi di dân, những người ở khắp nơi mới tới, như trước kia đất nước này đã nuôi
người Việt, vì giấy tờ cá nhân hiện tại xác định tôi là người Mỹ. Tôi phải làm
bổn phận công dân.
Có những ngày tôi lái xe
bị kẹt ở xa lộ vào một buổi chiều mưa mùa thu hay một buổi sáng mùa xuân vắng
lặng, êm ả đứng trong nhà nhìn ra mặt hồ, tôi mới cảm nhận được nơi mình đang
hiện diện không phải là quê mình, không phải nước mình. Chẳng có một lí do gì
cụ thể, chỉ là những giọt mưa đập vào kính xe, chỉ là mặt nước hồ gờn gợn sóng.
Mưa trên xa lộ Mỹ nhắc nhớ đến những cơn mưa tháng Năm ở Thị Nghè, nhà mình hay
ở Trần Quý Cáp, nhà anh hay ở trước rạp ciné Eden đứng trú mưa với nhau. Nước ở
Hồ Sammamish trước nhà nhắc đến nước sông ở Bến Bạch Đằng mỗi lần qua phà sang
bên kia Thủ Thiêm chơi với bạn, hay sóng nước ở bắc Mỹ Thuận những lần qua phà
đi thăm họ hàng ở tận Bạc Liêu. Những lúc đó tôi chợt bắt gặp mình Việt Nam
quá, vì những cái bóng Việt Nam thật mờ, thật xa lại chồng lên hình ảnh rõ rệt
ngay trước mặt mình. Và kỳ diệu làm sao, những cái bóng đó nó mạnh đến nỗi mình
quên mất là mình đang ở Mỹ. Thì đúng tôi là người Việt Nam.
Lại có những lần tôi ở
Việt Nam, bị muỗi đốt kín cả hai ống chân, bị đau bụng liên miên cả tuần lễ. Đi
đâu cũng phải hỏi đường, ai nhìn mình cũng biết mình từ đâu đến và đang đi lạc,
tiền bạc tính hoài vẫn sai. Nhiều khi đứng chênh vênh trên đường phố Sài Gòn,
biết đất nước này vẫn là quê hương mình, những người đi lại chung quanh là đồng
bào mình, nhưng sao không giống Việt Nam của mình ngày trước, hình như đã có
điều gì rất lạ. Ngôn ngữ Việt thì thay đổi rất nhiều, pha trộn nửa Hán nửa ta,
chắp đầu của chữ này với cuối chữ của chữ kia, làm nên một chữ mới thật là “ấn
tượng”, nói theo cách dùng chữ khá phổ biến bây giờ ở Việt Nam. Cách phát âm
của người Hà Nội bây giờ không giống cách phát âm cũ của ông bà, cha mẹ tôi
ngày trước, đã thế họ nói nhanh quá, tôi nghe không kịp. Cái tiếng nói trầm
bổng, thanh lịch, chậm rãi, rõ ràng từng chữ của thời xa xưa bây giờ chỉ còn là
cổ tích.
Ngửng mặt lên nhìn bầu
trời, vẫn bầu trời xanh biếc của thời tuổi trẻ, cúi xuống nhìn mặt đất, vẫn mặt
đất thân quen, nhưng sao lòng hoang mang quá đỗi, và thấy đã có một khoảng cách
nghìn trùng vô hình giữa mình và quê hương đất Việt. Chắc tôi là người Mỹ.
So sánh thời gian tôi
sinh ra, sống ở Việt Nam và thời gian tôi bỏ Việt Nam ra đi, sống ở Mỹ hai con
số đó đã gần ngang nhau. Tôi được học từ nhỏ rằng quê hương là nơi tổ tiên lập
nghiệp, là nơi chôn nhau cắt rốn. Một bài hát phổ thơ nổi tiếng trong nước, có
câu: “Quê hương mỗi người có một, như là chỉ một mẹ thôi”. Nhưng có người lại
nói: Nơi nào mình sống ở đó suốt một quãng đời dài, có những người thân chung
quanh mình, hưởng những ân huệ của phần đất cưu mang mình, thì nơi đó cũng được
gọi là quê hương mình. Như vậy thì tôi có một hay hai quê?
Sống ở Mỹ thì bạn bè gặp
nhau thường nói: Cái này người Việt mình không hạp, hoặc người Mỹ họ mới thích
nghi được việc này, người Việt mình không quen. Khi đi dự buổi tiệc cuối năm
của một công ty lớn ở Mỹ, toàn là những người Mỹ sang trọng thì thấy rõ ngay
mình là người Việt đi lạc, dù mình có sang trọng, lịch sự như họ. Hóa ra ở Mỹ
hay về Việt Nam mình đều lạc chỗ cả.
Tôi nhớ mấy năm trước có
lần trò chuyện với mẹ của một người bạn, lúc đó cụ ngoài 80 hãy còn minh mẫn,
cụ theo đạo Phật. Trưởng nam của cụ và con dâu cụ tự nhiên rủ nhau theo Công
giáo. Gặp tôi cụ hỏi: Không biết anh Bình nhà tôi khi chết thì đi đâu?
Phật giận anh ấy, vì anh ấy bỏ đi, Chúa chắc gì cho anh ấy vào, vì anh ấy mới
quá! Năm nay cụ ngoài 90 tuổi rồi và may quá, cụ bị Alzheimer, cụ
không còn minh mẫn để lo con mình không có chỗ dung thân cho phần hồn.
Bây giờ thỉnh thoảng
nghĩ lại những lời cụ nói, thấy mình ngay ở đời sống này cũng đã là một vạt
nắng phất phơ bay. Quê nhà, quê người, quê Mỹ, quê Việt. Chao ôi! Cái thân cỏ
bồng.
Nhưng lạ lắm, tôi biết
chắc mình là người Việt nhất là khi tôi nằm mơ. Trong giấc ngủ tôi thường gặp
cha mẹ, gặp ngay trong những ngôi nhà cũ ở Việt Nam, gặp bạn bè cũng gặp trên
đường phố Việt Nam từ ngày rất xa xưa, và bao giờ trong mơ cũng đối thoại bằng
tiếng Việt. Tỉnh dậy đôi khi vẫn ứa nước mắt, dù là một giấc mơ vui. Thấy nhớ
quê nhà quá đỗi!
Tôi nhớ lại trong những
truyện ngắn, những bài thơ Đường tôi đọc thời rất xa xưa nói về những người bỏ
làng đi xa lâu năm trở về không ai nhận ra nữa vì đã già. Hồi đó sao mà mình
thương những người già đó thế! Bây giờ nghĩ lại thì người trong sách đó còn may
mắn hơn mình, họ đâu có đi đến tận một nước khác như mình. Họ chỉ bỏ làng, chứ
không bỏ nước. Thế mà khi về còn ngơ ngác, bùi ngùi, tủi thân vì lạc chỗ ngay
trong làng mình.
So sánh tôi với người bỏ
làng ra đi trong những trang sách đó thì hoàn cảnh của tôi đáng buồn hơn nhiều.
Không những đã bỏ làng, bỏ nước đi, còn nhận quốc tịch của một nước khác.
“Khi về đổi họ thay tên
Núi chùng bóng tủi sông
ghen cạn dòng.”
Tôi là ai?
Trần Mộng Tú
Tháng 4/2006