Nước Nhật và Người Nhật

Thất trận sau đệ nhị thế chiến, cả nước Nhật lâm vào tình trạng nghèo khổ. Điều gì đã làm cho người dân Nhật sau chiến tranh trở thành những con người gương mẫu, thành công, đáng cho cả thế giới ngưỡng mộ.

Chúng ta chắc được nghe kể câu chuyện về người Samurai cuối cùng, Trung Úy Hiro Onoda

Buổi sáng 10.3.1974, từ trong rừng rậm, một người trung niên Nhật có dáng gầy gò trong bộ quân phục của quân đội Nhật Hoàng, tay xách khẩu súng trường bước ra để trình diện tại đồn cảnh sát ở đảo Lubang, Philippines. Người này cúi gập người và nói: “Tôi là Hiro Onoda, thực hiện mệnh lệnh của cấp trên để tới đây đầu hàng”. Các cảnh sát Philippines há hốc mồm vì ngạc nhiên, bởi từ thời điểm Thế chiến II kết thúc đã gần 30 năm trôi qua. (*)

Đó là tinh thần Samurai, tinh thần của một võ sĩ Nhật. Can đảm và trung thành. Chiến tranh kết thúc bên ngoài khu rừng, nơi cuối cùng anh ẩn nấp, nhưng anh vẫn kiên trì chiến đấu trong 30 năm. Mới đầu có ba người, sau một người chết, một người bỏ đi đầu thú, cuối cùng chỉ còn mình anh, vì anh đã nghe lời dặn của cấp chỉ huy là:

 Anh không được phép tự tử. Dù bất kỳ điều gì xảy ra, dù sau ba năm hay năm năm, đơn vị sẽ quay lại với các anh. Cho đến lúc đó, dù chỉ còn một người lính, anh cũng phải lãnh đạo anh ta chiến đấu... Dưới mọi hoàn cảnh, anh đều không được phép tự tử (*)

 HIRO ONODA Trong và sau Đệ Nhị Thế Chiến 30 năm

 

30 năm trôi qua kể từ khi nước Nhật đầu hàng, Đệ Nhị Thế Chiến chấm dứt, người sĩ quan đó vẫn âm thầm chiến đấu trong khu rừng ở Phi Luật Tân, chống lại quân Mỹ. Vị chỉ huy chưa quay lại đón anh, có nghĩa là chiến tranh chưa kết thúc và anh vẫn phải tuân lệnh cấp trên.

Câu chuyện này lấy không biết bao nhiêu nước mắt của người Nhật và làm cả thế giới nghiêng mình kính phục.Vì đó là tinh thần dũng cảm, tuân lệnh và trung thành của một chiến sĩ Samurai. Chính từ câu chuyện này, người ta hiểu được tại sao nước Nhật đứng đầu thế giới ngày nay về cả văn hóa lẫn kinh tế.

Samurai không còn nữa. Di tích còn lại chỉ là những câu chuyện người ta dựng lại, những hình ảnh và ngôi làng cho khách du lịch. Nhưng tinh thần Samurai luôn luôn là kim chỉ nam cho mỗi người dân Nhật. Tinh thần này đã khiến cho họ làm mưa làm gió trong chiến tranh và đứng đầu thế giới về nhân cách và kinh tế, sau chiến tranh.

Chính trực và công bằng, can đảm, nhân ái, lễ độ, lương thiện, tự trọng và trung thành là những đức tính bắt buộc một Samurai phải có.

Ngày nay khi tới Nhật, hai điều nổi bật du khách nhìn thấy ở Nhật là sự lễ độ và lương thiện. Ở Nhật, bạn không sợ nạn móc túi trên metro như bên Pháp hay bên Ý. Không sợ bị giật bóp mang thương tích như ở Việt Nam. Không sợ nạn bắt du khách trả tiền vì chỉ cho du khách một con đường hay chụp hộ một tấm hình như ở Ấn Độ.

Bạn không sợ mất túi, mất bóp, khi bạn bỏ quên ở bất cứ đâu. Nếu trong cái túi của bạn có sẵn giấy ghi địa chỉ, người nhặt được sẽ tìm đến tận nơi giao lại cho bạn, có khi vào cả buổi tối. Nếu bạn không có giấy tờ nào trong túi, thì chỉ cần gọi sở cảnh sát nơi bạn bỏ quên, cái túi của bạn chắc chắn sẽ được ai đó mang tới đó rồi. Điều kỳ diệu là những gì bạn có trong cái túi thất lạc đó vẫn còn nguyên, không mất đi một món nào.

Bạn ở trên xe hỏa, ở khách sạn hay bất cứ nơi nào, khi một người Nhật đi qua mặt bạn, người đó cũng cúi thấp xuống với lời Sumimasen (xin lỗi) nhẹ nhàng. Tôi cứ ngắm mãi một phụ nữ Nhật đẩy cái xe bán đồ uống trên xe hỏa, mỗi lần từ một toa này, sang toa kia, cô đều cúi rạp người nói xin lỗi. Trong ba tiếng đồng hồ, cô đi lại không biết bao nhiêu lần, nên tôi không đếm được bao nhiêu lời Sumimasen.

Người tài xế trên xe bus, mặc sơ mi trắng, áo vét đen, đeo gang tay trắng. Khách lên xe, xuống xe, trả tiền, anh nói Arigato (Cám ơn) với mỗi người. Tôi chịu, không biết anh nói mấy trăm lần một ngày.

Người Nhật không chen lấn. Bạn tới Shinjuku khu phố đông người nhất ở Tokyo vào giờ tan tầm, bạn không thể nào tưởng tượng được bao nhiêu người đổ ra đường. Không phải xe gắn máy chen nhau ùn tắc như ở Sài Gòn, mà là người đi bộ, phần đông là đàn ông trung niên rồi nam nữ sinh viên trẻ nữa.

Hình như triệu, triệu con người trong thành phố một lúc. Họ luôn luôn mặc những bộ vét đen, gần như là đồng phục cho tất cả các công tư sở. Đàn ông tan việc ra, đi tìm những quán ăn, quán rượu sake, quán bia. Họ đi từ quán này đến quán nọ trước khi về nhà. Đông ngoài sức tưởng tượng của mình, toàn người Nhật, (rất ít du khách vào giờ đó) Vai họ đụng vào nhau, họ đi nhanh, vừa đi vừa nhìn xuống chân mình, nhưng không chen lấn.

Người hướng dẫn Tour cho biết, đàn ông Nhật tan sở ra, thường đi ăn ngoài với chúng bạn, tới khuya mới về. (Ở Nhật họ đi làm trễ và về trễ hơn ở Mỹ. 9 giờ sáng mới thấy người ra đường) Người vợ cho việc về trễ là một chuyện tự nhiên, không trách phiền gì cả. Đó là tập quán của người Nhật. Các ông du khách Việt Nam ở Mỹ đến, nghe chuyện này, thích quá!

Không ai tuân kỷ luật bằng người Nhật. Đường xá, công viên, xe bus, xe lửa, thương xá, sạch như không hề có một hạt bụi. Người đông như kiến, mà không có một cọng rác. Ngay cả thùng rác công cộng cũng không thấy. Tôi không biết vứt cái giấy gói kẹo cao su vào đâu? Tôi không hiểu người khác vứt những cái giấy gói bánh trên tay họ vào đâu? Hàng quán ăn hai bên đường vào cổng chùa, hay trên phố khá nhiều, người mua, người bán, rất đông mà sao không có rác? Lạ thật! Hỏi ra mới được cắt nghĩa: Bạn phải mang rác của bạn về nhà, bạn phải có trách nhiệm với rác của bạn.

Cả nước đều tôn trọng kỷ luật đó nên dưới mặt đất mới không có rác.

Bên Nhật giấy rất quý, nên những hàng quà vặt, quán bên đường ít khi cung cấp khăn giấy chùi miệng cho bạn. Tới đây, bạn nhớ mang Kleenex trong bóp.

 Nhà vệ sinh công cộng rất sạch sẽ, bạn không thể than phiền vào đâu cả. Nhưng họ dùng hệ thống máy rửa bằng nước nhiều hơn là giấy. Máy sấy tay cho khô thay cho giấy lau tay. Ngay trong khách sạn 5 sao cũng có lời dặn in ngay cạnh cuộn giấy vệ sinh là xin đừng phí phạm giấy để cứu rừng.

Người Nhật hay nói và dùng chữ “Đạo”. Trước tiên là Thần Đạo (Shinto) không có đối tượng thờ cúng, không phải là một tôn giáo, họ thờ các vị thần trong trời đất, thờ tổ tiên, thờ các anh hùng. Ngay khi một tảng đá hay một loài sói, loài báo cũng được họ thần thánh hóa và khấn vái.

Thần đạo ngay trong trời đất do đó đem lại sức mạnh ý chí và tinh thần, gắn liền với người dân. Người Nhật phần đông theo cả hai đạo. Đám cưới và cầu xin về công ăn, việc làm, học vấn, người ta tới đền Shinto. Đám tang thường cử hành theo nghi thức Phật giáo. Thiên Chúa và vài tôn giáo khác cũng có ở Nhật nhưng không nhiều lắm.

Uống trà cũng được nâng lên hàng đạo. Trà Đạo được biết đến như một nghệ thuật thưởng thức trà trong văn hóa Nhật, Trà đạo được phát triển từ khoảng cuối thế kỷ 12. Theo truyền thuyết của Nhật vào khoảng thời gian đó, có vị cao tăng Nhật là sư Eisai (1141-1215) sang Trung Hoa để tham vấn học đạo. Khi trở về nước, ngài mang theo một số hạt trà về trồng trong sân chùa. Sau này chính Eisai đã sáng tác ra cuốn "Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký" (Kissa Yojoki), nội dung ghi lại mọi chuyện liên quan tới thú uống trà. (*)

CHÉN NƯỚC TRÀ XANH

Trà đạo giúp cho con người tìm được chính bản thân mình qua chén trà, thấy giá trị tinh thần qua: Hòa, kính, thanh, tịch. Tức là tìm được an hòa với mình, tôn trọng người trên, yêu thương bạn hữu, trẻ con, người thân. Trong tách trà tìm được cả sự thanh khiết, an nhàn cho chính mình.

Vì là “Đạo” cho nên người Nhật uống trà khác hẳn những người khác trên thế giới. Dụng cụ pha trà từ ấm, tách trà cho đến lò lửa rất mộc mạc, gần với thiên nhiên. Thời gian pha trà rất lâu, như họ để cả tâm huyết vào đó. Nhưng khi uống thì uống thật nhanh và thường chỉ uống hai nước. Uống xong tập trung vào suy nghĩ. Còn pha trà thông thường như những người khác thì pha trà nhanh, chén trà có thể viền vàng cầu kỳ, uống trà thật lâu, pha hai, ba ấm. Vừa uống vừa hàn huyên chứ không tĩnh lặng.

 Cắm hoa cũng gửi cả cái tâm đạo vào trong đó. Ba bông hoa chính trong bình tượng trưng cho Thiên Nhân Địa.Trời trên đất dưới rồi mình ở giữa. Bàng bạc cái không khí Hoa Đạo trong đó. Phụ nữ Nhật rất hãnh diện khi nói đến nghệ thuật cắm hoa của người Nhật.

Trường cắm hoa Nhật không những ở trong nước mà còn mang đi dạy cả ở các quốc gia khác trên thế giới.

IKEBANA

Nước Nhật còn hãnh diện vì có Matsu Basho (Tùng Vĩ Ba Tiêu) một thiền sư lỗi lạc thời Edo và là người đã khai sinh ra thơ Hài Cú (Haiku). Thi sĩ đã làm cả thế giới chấn động vì một cái nhảy của con ếch trong hồ.

Furu ike ya
kawazu tobikomu
mizu no oto

Ao xưa
con ếch nhảy vào
vang tiếng nước xao

Nơi nào Basho đi qua hầu như đều mọc lên những tấm bia kỷ niệm. Những tấm bia này có khắc thơ haiku của Basho nên được gọi là kuhi (cú bi). Có hơn ba trăm tấm như thế trên khắp đất nước Nhật Bản.

Tôi thích nhất bài thơ haiku này trong ngàn bài của Basho, khắc trên lưng một tảng đá ở đồi Kemari-zuka, dưới bóng một cây dẻ cổ thụ:

Ngón tay nhỏ nhoi
hạt dẻ còn trong vỏ
xin mùa thu đừng rời

Ngày nay, quanh bài thơ ấy, những hạt dẻ vẫn còn rơi, những mùa thu ra đi và trở lại. (*)

 Theo tôi, Baso đã phối hợp giữa Thiền và Thơ để làm nên một: Thơ Đạo

 MATSU BASHO (1644 - 1694)

                                           

Trừ đạo Phật, tất cả các đạo: Thần Đạo, Hoa Đạo, Trà Đạo, Thơ Đạo kể trên đều từ đất trời mà có, đều là những hộ trợ không kém quan trọng cho nước Nhật và người Nhật.

Nhưng để làm nên một đất nước và những con người Nhật tốt đẹp hôm nay chính là tinh thần kiếm khách Samurai.

Không phải tất cả người Nhật đều hoàn hảo, nhưng con số bất hảo vẫn là một tỉ lệ rất thấp so với tổng số dân Nhật

Đa số người Nhật coi trọng và hướng mình về một vị trí phải Văn Võ Toàn Tài.

Võ không phải chỉ là sức mạnh võ biền, mà là lòng can đảm, việc phải làm là làm, cần chết thì phải chết, cần hy sinh phải hy sinh. Trong cái nội lực của thể sác phải có cái Văn ở trong đó. Văn là văn học, văn hóa. Hy sinh nhưng không kiêu ngạo, lễ phép nhưng không là luồn cúi, nịnh hót. Chết cũng chết cho cái điều đẹp nhất. Văn còn gồm cả sự liêm khiết trong đó. Nạn tham nhũng rất ít ở Nhật. Khi lâm vào hoàn cảnh số đông cùng khốn khó như thiên tai xẩy ra, sự chia xẻ luôn luôn là nhường nhịn, hy sinh và công bằng.

Danh dự là một cái gì rất thiêng liêng với người Nhật.

Máy bay rơi vào sân trường làm chết học trò. Ông hiệu trưởng tự vẫn, mặc dù lỗi không do ông gây ra, ông có lái máy bay đâu. Những trường hợp giám đốc công ty từ chức vì sự sai lầm của nhân viên xẩy ra là chuyện rất thường ở Nhật.

Vì danh dự người Nhật bao giờ cũng bảo vệ truyền thống rất chặt chẽ.

Một người Nhật nhìn thấy du khách náo động trước tượng đài hay cửa đền họ rất khó chịu. Bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy một nhóm đông người Nhật sao không ồn ào thiếu trật tự như người Việt hay người Trung Hoa. Họ rất tự ái. Nhân viên phục vụ khách sạn không nhận tiền thưởng để lại trong buồng khách. Mình cho tiền là coi thường họ. Họ nhận lương của chủ nhân rồi, họ không lấy tiền cho của khách. 

Chính vì những đức tính trên nên thế cả thế giới mới ngưỡng mộ người Nhật.

Tôi thấy khâm phục người Nhật ở nhiều mặt, tôi muốn người Việt Nam trong nước hiện nay, học được những đức tính lương hảo của người Nhật. Nhưng dưới cái nhìn của một người thường thường như cá nhân tôi. Người Nhật gần như là hoàn hảo hay họ cho mình là hoàn hảo nên họ khép kín, đôi khi hơi lạnh lùng. Họ không hiếu khách như người Việt Nam và Trung Hoa.

Vì lễ phép nên không thân thiện lắm. Họ nguyên tắc gần như là máy móc. Nhìn một đoàn cả trăm người dưới phố mặc đồng phục chạm vai nhưng không chen lấn đổ ra đường như những người máy robot.

XE BUS TRONG THÀNH PHỐ

Trên một chuyến bus hay chuyến xe lửa, dù đứng hay ngồi, họ luôn luôn nhìn thẳng hay nhìn xuống chân mình chứ không nhìn sang người bên cạnh bắt chuyện như người Việt.

Người Việt trên một chuyến xe đò vắng hay đông, cũng hỏi han nhau, hoặc trên một con thuyền nhỏ cũng bắt chuyện được. (thưa Thầy đi chùa ạ / Thuyền đông, giời ơi chen. Nguyễn Nhược Pháp)

Tôi để ý dù chuyến đi dài hay ngắn bằng xe lửa, ai cũng hối hả lên, xuống, nên khó nhìn thấy cảnh bịn rịn chia tay thơ mộng ở một sân ga (Có lần tôi thấy một người yêu/ Tiễn một người yêu một buổi chiều/Ở một ga nào xa vắng lắm/Họ cầm tay họ bóng xiêu xiêu. Nguyễn Bính)

        XE LỬA TỐC HÀNH

Trong một phòng ăn của khách sạn nhỏ nơi tôi ở, Kyoto. Người phục vụ trẻ đi ra đi vào dọn dẹp, mỗi lần bước tới cửa anh lại cúi rạp đầu, dù lúc đó tôi để ý không thấy người khách nào trong phòng ăn. Anh ta như một người robot, đụng cánh cửa là tự động cúi đầu. Người Nhật chính thống ngay trước khi ngưng nói điện thoại cũng cúi đầu chào với người cách hình ở phía đầu giây bên kia.

Có lẽ người máy Robot là thành quả do thói quen ứng xử của người Nhật hàng ngày mà được phát minh ra đời.

ROBOT CÙNG TRÀ NƯỚC VỚI NGƯỜI

                    

Họ quá lý tưởng, có chuyện gì xẩy ra thì mang ngay cái chết của bản thân mình làm gương để thế giới khâm phục. Như vậy trong thực tế: vợ con là người thiệt thòi, chỉ còn sống với cái bóng người chồng, người cha và câu chuyện như huyền thoại.

Họ yêu truyền thống anh hùng, chỉ cần một chút trầm cảm là họ rủ nhau, qua mạng, tự vận tập thể mặc dù không biết nhau, chưa gặp nhau bao giờ.

Nhật chiếm hàng đầu thế giới về tự tử một mình hoặc tập thể.

Theo đà tiến triển của thế giới, người phụ nữ Nhật ngày nay cũng có học vị cao, cũng ở những chức vị quan trọng trong các xí nghiệp công, tư. Họ cũng tiến rất xa trong môi trường tự do tình dục. Nhưng khi lập gia đình họ vẫn hầu như là chấp nhận hoàn toàn cái tục lệ rất xa xưa, để người chồng sau khi tan làm ra có quyền đi la cà ở trà đình, tửu điếm, cho tới khuya mới về nhà.

Tôi có muốn trở thành một công dân Nhật được cả thế giới khâm phục không?

Chắc là không. Kiếp sau (nếu có kiếp sau) được tái sinh, tôi vẫn xin được làm người Việt Nam với tất cả xấu tốt, hạnh phúc và bất hạnh của dân nước tôi.

Tháng 5/28/ 2015

(*) Chi tiết thêm từ Wikipedia

 

.